Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau | Lleihau arferion cyfyngol yng Nghymru
Gan David O’Brien, Uwch Reolwr Gwella, Anabledd Dysgu
Mae Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau, a gynhelir heddiw (3 Rhagfyr), yn cael ei gefnogi gan y Cenhedloedd Unedig. Mae hyn yn bwysig oherwydd p’un a ydynt yn digwydd ar ddiwrnod penodol neu dros gyfnod o wythnos neu fis, gall cael gweithgareddau ymwybyddiaeth ryngwladol proffil uchel yn y calendr fod yn ffordd ddefnyddiol o dynnu sylw at faterion ac achosion penodol.
Gyda hynny mewn golwg, hoffwn rannu’r hyn a ddysgwyd am un o’r ffyrdd y mae Gwelliant Cymru wedi bod yn eirioli dros hawliau unigolion ag anabledd dysgu drwy ein gwaith ar leihau arferion cyfyngol yng Nghymru.
Pam ei bod yn bwysig deall arferion cyfyngol?
Mae Cyngor Gofal Cymru yn diffinio ‘arferion cyfyngol’ fel ‘ystod eang o weithgareddau sy’n atal unigolion rhag gwneud pethau y maent am eu gwneud neu sy’n eu hannog i wneud pethau nad ydynt am eu gwneud. Gallant fod yn amlwg iawn neu’n gynnil iawn.’
Gallant fod ar sawl ffurf ond yn gyffredinol maent yn disgyn i’r categorïau hyn:
- Ataliaeth gorfforol
- Ataliaeth gemegol
- Ataliaeth amgylcheddol
- Ataliaeth fecanyddol
- Arwahaniad neu ynysu gorfodol
- Gwahanu hirdymor
- Gorfodaeth/seicolegol
Mae arferion cyfyngol mewn lleoliadau gofal yn arf pwysig a ddefnyddir i gadw pobl yn ddiogel drwy leihau risg, ond nid yw’n ymyriad heb ganlyniadau i’r rhai sydd dan gyfyngiadau nac i’r gofalwyr sy’n eu defnyddio. Mae defnyddio arferion cyfyngol yn effeithio ar lesiant corfforol ac emosiynol person a’i hawliau dynol, a dyna pam mae’n cael ei graffu fwyfwy. Rhaid i’r defnydd cyfyngol o arferion cyfyngol fod yn gyfreithlon, yn gymesur, yn gyfyngedig o ran amser, ac yn cael ei ystyried fel y dewis olaf gyda’r cofnodi, y monitro a’r adolygu priodol.
Pan fydd ei ddefnydd mewn lleoliadau gofal yn dod yn arferol heb fawr o ddiogelwch neu her, gall ddod yn fesur cosbol, sef offeryn a ddefnyddir i sicrhau cydymffurfiaeth yn hytrach na lliniaru niwed. Sail darparu gofal a chymorth yn y DU yw ein gwerthoedd cymdeithasol o ryddid. Pan fydd lleoliadau gofal yn methu â dilyn gwerthoedd cymdeithas, mae dicter cyhoeddus yn dilyn yn aml, wedi’i ysgogi gan ddiffyg ymddiriedaeth a galw clywadwy am newid.
Mae monitro ac adolygu’r defnydd o arferion cyfyngol mewn lleoliadau gofal yn gam hollbwysig er mwyn rhoi sicrwydd i’r cyhoedd a’r sefydliad bod y defnydd yn gyfreithlon, yn gymesur ac yn gyfyngedig o ran amser.
Sut rydym wedi helpu i leihau arferion cyfyngol
Fel rhan o’n cylch gwaith i wella gofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn a lleihau’r defnydd o arferion cyfyngol, mae rhaglen Anabledd Dysgu Gwelliant Cymru wedi datblygu pecyn adnoddau ar gyfer codi ymwybyddiaeth o arferion cyfyngol ar gyfer pobl ag anabledd dysgu.
Cafodd hwn ei gyd-gynhyrchu gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys pobl â phrofiad bywyd, a’i brofi trwy gyfres o weithdai ledled Cymru. Roedd yn bwysig i ni weithio gyda sbectrwm eang o randdeiliaid. Buom yn cydweithio â sefydliadau fel Anabledd Dysgu Cymru a Phobl yn Gyntaf Cymru, ynghyd â gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol a gofalwyr, a defnyddwyr gwasanaethau eu hunain.
Er mwyn sicrhau ymgysylltu â phobl ledled Cymru, fe wnaethom gynnal ein digwyddiadau yng Nghaerdydd, Conwy a Chydweli, gan weithio gyda rhwydweithiau lleol i sicrhau bod cymaint o bobl â phosibl yn gallu mynychu. Mae cost a hygyrchedd trafnidiaeth gyhoeddus yn parhau i fod yn her i bobl ag anabledd dysgu, a effeithiodd ar bresenoldeb, ond daeth dros 100 o bobl ynghyd yn ystod y tri gweithdy.
O’r trafodaethau a gafwyd, roedd yn amlwg bod pobl ag anabledd dysgu yn aml yn profi arferion cyfyngol. I rai, roedd hyn yn nodweddion arferol o ofal a chymorth dyddiol.
Roedd rhai o’r mewnwelediadau a’r dysgu effeithiol yn cynnwys:
- Ychydig iawn y mae pobl ag anabledd dysgu yn ei ddeall am arferion cyfyngol a’u hawliau cyfreithiol.
- Mae arferion cyfyngol yn cael effaith negyddol ar lesiant pobl ag anabledd dysgu, pobl sy’n eu defnyddio, a phobl sy’n dyst iddynt.
- Ni ddylid byth defnyddio arferion cyfyngol i wneud iawn am brinder staff neu heriau adnoddau eraill.
- Mae angen sicrhau, lle bo modd, y ceir caniatâd ar gyfer defnyddio arferion cyfyngol.
Defnyddiodd y mynychwyr ein deunyddiau hyfforddi trwy gyfres o dasgau grŵp penodol a rhoddwyd adborth ar ddiwedd y gweithdy, gyda newidiadau wedi’u gwneud cyn y sesiwn nesaf. Roedd y gweithdai’n ffordd effeithiol o brofi’r adnoddau a mireinio’r cynnwys gyda’i gilydd, gyda’r nod o godi ymwybyddiaeth o arferion cyfyngol a ddarperir yn briodol.
Beth yw’r safonau y dylai gwasanaethau gofal eu cyrraedd?
Mae angen i ddarpariaeth gofal a chymorth yng Nghymru weithio mewn ffordd gydgysylltiedig i ddarparu cymorth priodol o ansawdd uchel i blant ac oedolion ag anabledd dysgu.
Mae Fframwaith Cymru Gyfan ar gyfer Lleihau Arferion Cyfyngol yn pennu disgwyliadau Llywodraeth Cymru o ran polisi ac arferion er mwyn sicrhau bod hawliau pawb yn cael eu parchu.
Er ei fod yn anstatudol, mae’n rhoi’r cyd-destun cyffredinol a gellir ei gymhwyso ar draws sawl lleoliad, gan gynnwys (ond heb fod yn gyfyngedig i’r canlynol) gofal plant, addysg, iechyd a gofal cymdeithasol.
Mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i sefydliadau:
- Meddu ar bolisi clir ar waith.
- Gosod ymrwymiad clir i leihau’r defnydd.
- Codi ymwybyddiaeth ymysg staff a’r cyhoedd.
- Meddu ar weithlu galluog, medrus a gwybodus.
- Bod yn gyfrifol am arferion trydydd partïon a gomisiynir.
Defnyddio ein pecyn adnoddau i wella gwasanaethau gofal
Gwyddom fod arferion cyfyngol yn bwnc sensitif ac emosiynol y gall fod yn anodd ei lywio, un y mae angen arweiniad ychwanegol ar lawer o bobl yn ei gylch.
Dyna pam y gwnaethom ddatblygu ein pecyn adnoddau addysgol ar gyfer codi ymwybyddiaeth o arferion cyfyngol, gan alluogi gofalwyr yng Nghymru i gefnogi pobl ag anabledd dysgu yn well.
Mae’r pecyn yn cynnwys sesiwn ddysgu ryngweithiol i bobl ag anabledd dysgu, y gellir ei chyflwyno gan unrhyw un sydd â dealltwriaeth ymarferol o arferion cyfyngol.
Diddordeb mewn dysgu mwy? Ewch i’n gwefan i gael mynediad i’r pecyn adnoddau a dechrau cynllunio i helpu pobl i ddeall eu hawliau. Mae gennym ni i gyd ddyletswydd, ar y diwrnod hwn a phob dydd.